Gmina Olszyna

Dokument z 6 listopada 1254 roku z pierwszą wzmianką dotyczącą Olszyny

Kalendarium

• ok. 1000 - na ten rok datuje się legendarne założenie wsi przez niejaką ELISABETH, która była postawnej figury; dlatego też wieś nazwano „Lange Elße” - stąd późniejsza nazwa niemiecka LANGENÖLS, oraz sprowadzenie w okolice dzisiejszego kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Św. zakonu mniszego, który wybudował tam z kolei klasztor (od tej pory teren ów nazywa się Kirchgut, a więc Majątek Kościelny). Prawdopodobnie istniała już wtedy jakaś kaplica we wsi. Kres istnienia tego legendarnego klasztoru przypada pomiędzy wiekiem XIV - kiedy to próbowano wygnać stąd zakonników wówczas ostatni z nich rzucił klątwę o tym, że ziemia należąca do Kościoła nie może być nigdy dziedziczona bezpośrednio w linii męskiej - (I cz. podania o założycielce wsi i powstaniu klasztoru) a wiekiem XV (II cz. podania mówi o najeździe husytów i wymordowaniu zakonników w tzw. Mordgrund - Dolinie Morderców).

• 6 XI 1254 - wieś po raz pierwszy jest wspominana w dokumentach pod słowiańską nazwą OLSNA (jest to pierwsze historyczne potwierdzenie istnienia wsi). Pierwsze wzmianki o Olszynie, nazywaną „Olsna“, znajdujemy w dokumencie, według którego WITTIGO von GREIFFENSTEIN 6. listopada 1254 pożycza klasztorowi Sióstr Magdalenek z Nowogrodźca nad Kwisą procent wysokości 11 jatek, 3 soldów od ogrodnika, a także pole w Olszynie. Ten dokument znajdował się do 1945 roku w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Tekst został potem przedrukowany w książce „Schlesischen Urkundenbuch”, tom 3., Köln 1984, str. 96, nr 135.

• 1314 - Roczniki Gryfowa wspominają o powstaniu świątyni katolickiej p.w. Podwyższenia Krzyża Św. w Olszynie, wybudowanej w stylu późnoromańskim.

• 1319 - książę HENRYK JAWORSKI przejeżdża przez Olszynę, by w Lubaniu (niem. Lauban) potwierdzić swoje prawa do Łużyc Górnych po bezpotomnej śmierci WALDEMARA BRANDENBURSKIEGO.

• 1320 - tenże sam książę HENRYK JAWORSKI przybywa powtórnie do Lubania w celu erygowania Klasztoru Sióstr Św. Magdaleny od Pokuty.

• 1426-1427 - husyci kilkakrotnie nawiedzają Olszynę grabiąc i zabijając; z tego okresu pochodzi II część owej legendy o olszyńskim klasztorze, którego gospodarze - owi zakonnicy zostali przez te bandy husyckie wymordowani w tzw. Dolinie Morderców, lecz ówczesny opat tego klasztoru ARNOLD TREU umierając rzucił na oprawców klątwę o nieczystych sercach, utracie cieni i niechybnej śmierci.; pojawiają się również takie nazwy jak: Pole Straconych, Piekło, Szubieniczna Góra, Dolina Morderców.

• 1440 - po raz kolejny Olszyna pojawia się w oficjalnych dokumentach urzędowych; wydany zostaje dokument lokacyjny, w którym pierwszy historyczny właściciel wsi BALTAZAR von UECHTRITZ dzieli ją pomiędzy swoich dwóch kuzynów HANSA i HEINZA. BALTAZAR osiada w MAJĄTKU DĘBOWYM (EICHGUT) - w Olszynie Średniej, HANS w MAJĄTKU GÓRNYM (OBERGUT) - w Olszynie Górnej, zaś HEINZ w MAJĄTKU DOLNYM (NIEDERGUT lub ENDEGUT) - w Olszynie Dolnej otrzymując zarazem przywileje rycerskie: warzenia piwa i sądownictwa. Olszyna była w posiadaniu rodziny von UECHTRITZ od XIV do XVIII wieku.

• 1489 - bracia HANS i HEINZ von UECHTRITZ na zmianę sprawują patronat nad kościołem p.w. Podwyższenia Krzyża Św.

• 1507 - Majątek Górny ( Obergut ) odkupuje CASPER von SPILLER

• 1520(1)-1523 - do Olszyny dociera reformacja; ówczesny katolicki proboszcz VINCENZ WONSCH w 1523 r., jak mówią akta miasta Gryfowa (niem. Greiffenberg), występuje jako żonaty, co wskazuje na to, że już wcześniej przyjął wyznanie luterańskie, ewangelickie; po tym cała ówczesna gmina kościelna poszła w ślady swego duszpasterza.

• 1520(1)-1654 - przez ok. 134 lata kościół katolicki p.w. Podwyższenia Krzyża Św. pozostaje w rękach ewangelików.

• 1567 - pierwsza przebudowa kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Św.; dobudowany zostaje prawdopodobnie gotycki tył; do olszyńskiej gminy ewangelickiej włączona zostaje wówczas Grodnica (Gieshübel) i Krzewie Małe (Klein Stöckigt).

• 1614 - powstaje renesansowy sufit kasetonowy w kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Św. z wyobrażeniami Chrystusa, Apostołów, Anioła Pokoju oraz ornamentów roślinnych, zwierzęcych itp.; jest to jedyna widoczna pozostałość po pierwszych ewangelikach olszyńskich.

• 1628 - podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) dragoni LICHTENSTEINA podążają przez wieś grabiąc, niszcząc, mordując.

• 1629 - rozszalała się epidemia dżumy, która wybiła całą wieś; według pewnej legendy, przeżył ją tylko sam grabarz chowający zwłoki ludzkie. Na pamiątkę jego poświęcenia się na rzecz chorych i umierających mieszkańców wystawiono mu w niszy kościółka figurkę małego zadżumionego człowieczka.

• 6 IV 1654 - ostatni (do 1742 r.) ewangelicki pastor DAMIAN BÖTTNER zostaje wypędzony z Olszyny przez komisję cesarską i jej dragonów (wtedy Śląsk - a więc i ówczesna Olszyna należały do arcykatolickich Habsburgów); udaje się do on Lubania i tam pełni swój urząd do 1668 roku; świątynia, która zarządzali dotychczas ewangelicy, na mocy Pokoju Westfalskiego, powraca do rąk katolików i podporządkowana zostaje duchownym z Kościelnika (niem. Steinkirch), potem z Gryfowa; ewangelicy olszyńscy musieli uczęszczać na nabożeństwa do Biedrzychowic (Friedersdorf), Lubania i Jałowca (Wingendorf), a nawet musieli ukrywać się po lasach i tam je prowadzić.

• 1676 - powtórna przebudowa kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Św.

• XVII-XVIII w. - Olszyna staje się dużym ośrodkiem tkactwa lnu.

• ok. 1700-1705 - ERNST ABRAHAM von DÖBSCHÜTZ odkupuje Majątek Kościelny. Jako kolejnych właścicieli majątków w Olszynie Średniej wymienia się takich szlachciców jak: von SCHONEICH, von SCHMIETTOW, von REICHENBACH, von PORTUKLAS, von ROSENBERG, von AKERMANN.

• 1704 - von DÖBSCHÜTZ buduje zamek w Majątku Kościelnym, przez co zmienia się jego nazwa na MAJĄTEK ZAMKOWY (Schloßgut); dotychczasowi panowie tego majątku zarządzali nim z Majątku Dębowego (Eichgut).

• 1707 - podpisana zostaje Konwencja w ALTRANSTÄDT, kończąca niepokoje religijne w Europie, pomiędzy cesarzem Austrii a królem szwedzkim; dotyczy to również Olszyny.

• 1709-1711 - von DÖBSCHÜTZ dobudowuje do kościoła Podwyższenia Krzyża Św. barokową wieżę dzwonniczą.

• 1740 - Śląsk staje się pruską prowincją; odtąd ewangelicy mogą liczyć na swobodę w praktykach religijnych.

• 1742 - w Dolnej i Górnej Olszynie powstają jednoklasowe szkoły ewangelickie: Nieder- i Oberschule

• 14 III 1742 - ewangelicy olszyńscy otrzymują pozwolenie króla pruskiego FRYDERYKA II WIELKIEGO na wprowadzenie luteranizmu i budowę świątyni ewangelickiej; pierwsze nabożeństwa odprawiano w magazynie zbożowym należącym do barona FRIEDRICHA Ernesta von DÖBSCHÜTZ - właściciela Olszyny Średniej.

• 22 V 1742 - położenie kamienia węgielnego pod budowę Domu Modlitwy, ziemię pod budowę ofiarował kupiec LACHMANN - pierwszym pastorem po 88 latach zostaje SELIGER z Kościelnika, kantorem GOTTLIEB WAGNER.

• 1743 - powstaje największa w Olszynie szkoła - sześcioklasowa Hauptschule (była to szkoła ewangelicka).

• 11 X 1744 - poświęcenie nowego Domu Modlitwy, który już wkrótce okazał się za mały, gdyż już w 1742 r. liczebność gminy ewangelickiej wynosiła 2918 parafian.

• 1746 - CONRAD von UECHTRITZ sprzedał ostatnią olszyńską posiadłość należącą do tej rodziny.

• 1786 - wybuchają niepokoje i protesty ze strony chłopów, które zostały krwawo stłumione.

• 29 IX 1836 - katolicka parafia olszyńska traci autonomię i staje się częścią parafii gryfowskiej.

• 1846 - otwarta zostaje kopalnia węgla brunatnego „Heinrichgrube” i „Floragrube”; powstaje fabryka brykietów.

• 1848 - ROBERT RUSCHEWEYH zakłada pierwszą stolarnię, w której początkowo zaczyna wyrabiać ramy obrazowe - później jego zamówienia powiększają się o produkcję mebli.

• 1850 - powstaje płatna szosa Lubań - Biedrzychowice.

• 1858 - Olszyna zostaje podłączona do sieci telegrafu.

• 1859 - pastor OSWALD KADELBACH spisuje dzieje wsi w swojej kronice; jest on prawdopodobnie twórcą planów budowy nowego kościoła ewangelickiego.

• 1862 - patronat nad kościołem p.w. Podwyższenia Krzyża Św. obejmują hrabiowie von SCHAFFGOTSCH.

• 1863 - ostateczne włączenie olszyńskiej gminy katolickiej do parafii gryfowskiej (do 1945 roku).

• 1865 - początek komunikacji kolejowej w Olszynie.

• 1870 - ROBERT RUSCHEWEYH buduje fabrykę mebli, która - jak się to okaże - będzie znana na całym świecie dzięki swoim wyrobom.(dzisiejsza FM nr 1)

• 1879 - ROBERT RUSCHEWEYH otrzymuje patent na stół rozsuwany, to dzięki niemu olszyńska fabryka stała się znana nie tylko w Europie - ale i za oceanem.

• 1888 - wielka powódź w Olszynie; powoduje ona znaczne zniszczenia m.in. Domu Modlitwy.

• ok. 1890 - AUGUST HEINKE zakłada własny zakład meblarski. (dzisiejsza FM nr 2)

• 23 IX 1895 - położenie kamienia węgielnego pod budowę nowego kościoła ewangelickiego; ziemię kupiono od rolnika Pätzolda.

• 1897 - powstanie jednoklasowej Katholischeschule - szkoły katolickiej (przy dzisiejszej ul. Wolności nr 28) z inicjatywy biskupa wrocławskiego Georga kard. Koppa.

• 23 IX 1897 - poświęcenie nowego kościoła ewangelickiego wybudowanego w stylu neogotyckim; poświęcenia dokonuje pastor ERNST WIEDER w obecności wrocławskiego konsystorza, starosty lubańskiego i mieszkańców Olszyny.

• V 1903 - katolicki nauczyciel i kantor HERMANN SCHOLZ funduje nową figurę Matki Bożej „Himmelskönigin” (Królowej Niebios) dla kościoła Podwyższenia Krzyża Św. w warsztacie Ferdinanda Stufflessera w St. Ulrich/Otrisei (Gröden/Val Gardena) w Południowym Tyrolu.

• 1904 - zakończenie budowy nowej plebanii przy nowym kościele ewangelickim; pierwszym gospodarzem był pastor WICTOR RUDOLPH.

• 1906 - powstanie sześcioklasowej ewangelickiej Eichschule - Szkoły Dębowej (nazwa szkoły pochodzi od sąsiadującego z nią Majątku Dębowego; jest to dzisiejsza SP 2).

• 1907 - zelektryfikowanie Olszyny.

• 1914-1918 - I wojna światowa; pochłonęła ona wiele ofiar również z samej Olszyny i Krzewia Małego; mieszkańcy wsi chcąc uczcić swych bohaterów postawili im pomnik, na którym widniały nazwiska poległych żołnierzy, a nad nim na osobnej kolumnie z czasów wojny francusko-pruskiej dumnie stróżował czarny orzeł - symbol niemieckiej tożsamości narodowej.

• 1932 - ogłoszenie upadłości firmy RUSCHEWEYH'A; Olszynianie wykupują długi fabryki.

• 1933 - ADOLF HITLER przejmuje władzę w Niemczech - w Olszynie, tak jak w innych miejscowościach powstaje i rządzić zaczyna NSDAP.

• 1934 - pastor WALTER PENZHOLZ w swym artykule w "Heimat" z 11.XII.1934 roku podaje ówczesnych właścicieli 4 olszyńskich majątków: Obergut - (do 1934) gen. piechoty TÜLFF von TICHEPE, (od 1934) RICHARD HEINKE; Schloßgut - dr HANS BOCK; Mittel- i Eichgut od 1888 r. rodzina von HAGENS; Niedergut - starosta powiatu lubańskiego SCHULZ von DRATZIG.

• 1936-1938 - generalny remont kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Św., parafią gryfowską zarządza wówczas ks. AUGUSTYN HANKE; odnowione zostają ołtarze i inne przedmioty kultu 1937 r.); renowacja wieży i reszty elewacji zewnętrznych (1936 r.); odnowienie sufitu kasetonowego przez artystę malarza SCHNEIDER'A z Wrocławia, wybudowanie nowych organ przez firmę CARLA BERSCHDORFA z Nysy (1937 r.), założenie instalacji elektrycznej (1938 r.).

• 1939 - początek II Wojny Światowej; omija ona wieś dając o sobie znać poborami do wojska i systemem kartkowym;

=> fabryka RUSCHEWEYH'A realizuje tajny projekt - produkuje drewniane części do rakiet V-1.

• 8 V 1945 - zajęcie miejscowości przez 31 ARMIĘ; wieś otrzymuje nową nazwę - OLSZYNA, która jest powrotem do tej pierwszej, słowiańskiej, tej sprzed 1254 r., a która funkcjonuje do dziś.

=> likwidacja przedwojennych gmin, majątków i organizacji niemieckich (trwało to do ok. 1947 roku).
=> początek wysiedleń rdzennej ludności niemieckiej (75% do Niemiec Zachodnich, a 25% do Niemiec Wschodnich).
=> na miejsce Niemców przybywają do Olszyny Polacy z centralnej i wschodniej Polski.
=> powstanie Szkoły Podstawowej nr 1 i 2.
=> uruchomienie polskiego Urzędu Pocztowo-Telekomunikacyjnego.

• VII 1946 - powstanie samodzielnej parafii katolickiej kierowanej przez polskich księży i obejmującej swym zasięgiem Olszynę, Krzewie Małe, Biedrzychowice, Karłowice, Kałużną, Zapustę, Rząsiny i Ubocze; parafia przejęła od ewangelików ich dotychczasową świątynię i uczyniła jej patronem Św. Józefa, dlatego też powojenna nazwa parafii brzmiała: parafia Podwyższenia Krzyża Św. i Św. Józefa; potem już tylko Św. Józefa; pierwszym proboszczem został ks. WŁADYSŁAW STEFAŃSKI.

=> wysiedlono ostatnich duchownych ewangelickich: pastora HENNING'A i superintendenta WALTSGOTT'A.
=> powstawanie nowej polskiej administracji (były to najpierw gminy, potem Gminne Rady Narodowe; taki stan utrzymywał się do lat osiemdziesiątych XX wieku;

• 1947 - organy z kościoła Podwyższenia Krzyża Św. za zgodą ówczesnego Administratora Apostolskiego dla Dolnego Śląska zostają przekazane dla odbudowującej się archikatedry warszawskiej i ustawione w Kaplicy Literackiej (są tam do dziś).

• 1948 - powstają pierwsze organizacje zrzeszające niemieckich Olszynian (Ascheberg i Telgte).

• 1955 - proboszczem parafii katolickiej zostaje ks. JÓZEF ZAREMBSKI - do 1981 r. Był wicedziekanem gryfowskim;

• 1956 - utworzenie w gmachu zamku (dawn. Schloßgut) Szkoły Podstawowej nr 3.

• 1959 - decyzją Kurii Metropolitalnej Wrocławskiej z terenu parafii olszyńskiej wydzielono wsie Rząsiny i Ubocze tworząc samodzielną parafię z siedzibą w Rząsinach.

• ok. 1960 - z nieznanych powodów spłonął dach zamku, w którym mieściła się SP 3; siedzibę szkoły przeniesiono do budynku poniemieckiego BRAUEREI - Browaru, gdzie dotychczas mieściła się stołówka przyzakładowa.

• 1963 - kolejna powódź.

=>utworzenie Gminy Olszyna jako jednostki administracyjnej.

• 1972 - parafia olszyńska znowu zostaje uszczuplona o kilka wsi, gdyż mocą decyzji Kurii Metropolitalnej Wrocławskiej utworzono z nich nową parafię z siedzibą w Biedrzychowicach - reszta wsi to: Kałużna, Nowa Świdnica, Karłowice, Zapusta.

• 1974 - gmina olszyńska zostaje zaliczona do grona stu wzorowych gmin kraju.

• 1975 - utworzenie PGR (Państwowych Gospodarstw Rolnych), które w Olszynie gospodarowały dawnymi niemieckimi majątkami ziemskimi.

=>utworzenie województwa jeleniogórskiego, w którego skład weszła Olszyna.

• 1981 - od śmierci ks. JÓZEFA ZAREMBSKIEGO (4 II) przez kilka miesięcy parafią administruje ks. JERZY HAZUBSKI. W tym czasie ks. HAZUBSKI wystarał się o zezwolenia na budowę kaplicy w Olszynie Dolnej oraz Domu Katechetycznego przy kościele parafialnym w Olszynie, co w ostrych słowach skrytykował na stronicach kroniki parafialnej jego następca - ks. JAN KRYCH.

=>od września oficjalnie po ks. HAZUBSKIM olszyńskim proboszczem zostaje ks. JAN KRYCH.

• 1990 - pierwsze wolne wybory do Samorządu Gminnego.

• 6 I 1992 - proboszczem parafii katolickiej w Olszynie zostaje ks. MIECZYSŁAW PANOŃKO.

• 25 III 1992 - bullą Papieża Jana Pawła II z terenów archidiecezji wrocławskiej zostaje wydzielona diecezja legnicka, której pierwszym Biskupem Ordynariuszem zostaje bp TADEUSZ RYBAK. Olszyna staje się żywą częścią tej diecezji.

• 1996 - likwidacja Agencji Rolnej Skarbu Państwa (czyli wcześniejszych PGR)

• 1997 - przejęcie przez Urząd Gminy szkół podstawowych.

=>wyjście z koryta rzeki Olszówki.

• 1999 - powtórne utworzenie powiatu lubańskiego i powstanie województwa dolnośląskiego.

=>w wyniku reformy szkolnictwa powstaje w Olszynie Gminne Gimnazjum Publiczne.

• 6 XI 2000 - na następnego proboszcza zostaje powołany ks. JAN DOCHNIAK, który przychodzi do Olszyny po 12 latach probostwa w niedalekim Lubomierzu.

• 16-22 IX 2001 - wystawa o historii Olszyny „Langenöls 1254-1946”, której głównymi organizatorami była p. dr Idis B. Hartmann, Artur Grabowski oraz Urząd Gminy i Szkoła Podstawowa nr 3. Obszerny zbiór tablic został przygotowany przez p. dr Idis B. Hartmann, która urodziła się w Olszynie w okresie II wojny światowej i potem była pracownikiem naukowym na Uniwersytecie w Oldenburgu.

• V 2003 - stulecie ufundowania przez kantora HERMANA SCHOLZ’A figury Matki Bożej w warsztacie Ferdinanda Stuflessera w regionie Gröden w Południowym Tyrolu dla kościoła katolickiego w Olszynie.

• Lato 2003 - początek sprawowania Mszy św. dla mieszkańców Dolnej i Średniej części Olszyny w miejscu, gdzie ma stanąć w przyszłości kaplica mszalna.

• 2004 - rozpoczęcie prac adaptacyjno-remontowych w Domu Katechetycznym w celu utworzenia Jadłodajni oraz założenie w tym celu Stowarzyszenia „Dar Serca”.

• 2005 - nadanie praw miejskich Olszynie (1 stycznia).

• 4 IV 2005 - uczczenie przez olszyńskich katolików śmierci Papieża Jana Pawła II uczestnictwem w uroczystej Eucharystii i Białym Marszu.

• VI-VII 2005 - odkopanie płyt starego pomnika upamiętniającego poległych żołnierzy Olszyny i Krzewia Małego z okresu I wojny światowej.

• VII-X 2005 - renowacja i odbudowa dawnego pomnika niemieckiego cesarza Fryderyka III, który od 1957 roku poświęcony został Matce Bożej. W fundamencie pomnika znaleziono starą puszkę z dokumentami z 1906 r. oraz monetami z czasów II Rzeszy Niemieckiej.

• 11 XI 2005 - nadanie imienia Kombatantów Ziemi Olszyńskiej dla Szkoły Podstawowej nr 2 w Olszynie.

• IX 2005-II 2008 - remont i rozbudowa budynku Gminnego Gimnazjum Publicznego w Olszynie.

• 16 VI 2010 - nadanie imienia Papieża Jana Pawła II dla Gminnego Gimnazjum Publicznego w Olszynie z udziałem władz gminnych i kościelnych.

• VI-IX 2011 - prace remontowe i malowanie kościoła parafialnego p.w. św. Józefa Oblubieńca NMP.

• 5 VII 2012 - wielka powódź w Olszynie.

• VII 2013 - wielka powódź w Olszynie.

• 2014 - jubileusz 700-lecia starego kościoła katolickiego pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, wzmiankowanego po raz pierwszy w dokumentach w 1314 roku.

Zestawienie chronologiczne na podstawie źródeł polskich i niemieckich opracował Artur Grabowski.